Murarka ogrodowa - System BioDar
Galeria Selekcja kokonów - poradnik
DE EN
BioDar
  • Gospodarstwo kulturowe
  • Dr inż. Stanisław Flaga
  • Pracownia
  • Ryszard Flaga
  • Wydawnictwo
  • Dorota Flaga

Użytkowanie trzmieli

Naturalne zapylanie roślin przy użyciu trzmieli jest metodą wiodącą w stosunku do metod alternatywnych: stosowania wibratora elektrycznego tzw. "pszczoły elektrycznej" i hormonizacji kwiatów przy pomocy preparatów chemicznych - sztucznie wytwarzanych hormonów roślinnych. Za stosowaniem metody naturalnej przemawiają niepodważalne jej atuty wynikające z predyspozycji biologicznych trzmieli:

  • duża efektywność odwiedzania kwiatów (owady te w ciągu 1 minuty odwiedzają od 20-30 kwiatów tj. około 2 razy więcej niż zdolna jest odwiedzić pszczoła miodna)
  • wysokie potrzeby pokarmowe dynamicznie rozwijających się rodzinek trzmieli,
  • niewielkie wymagania termiczne i świetlne,
  • wysoka aktywność dzienna,
  • łatwość zakładania gniazd w warunkach sztucznych i szybkie tempo rozwoju rodzinek (1,5-2 miesięczne gniazda liczą po 50 do 80 robotnic).

Ogrodnicy najczęściej wykorzystują trzmiele rodzinki do zapylania upraw pod osłonami (pomidory, papryka, oberżyna, melony) i roślin jagodowych (truskawki, borówka wysoka). W rolnictwie trzmiele są nieocenionymi zapylaczami słonecznika i nasiennych upraw roślin motylkowych.

W ofercie rynkowej firm spotyka się dwie propozycje:
1. sprzedaż rodzinek trzmieli lub zasiedlonych gniazd pszczół samotnic,
2. sprzedaż usługi zapylania na cały okres kwitnienia uprawy.

Mimo wyższych kosztów drugiej propozycji korzystniej jest zakupić cały program zapylania roślin, gdyż czasem się zdarza, że liczebność robotnic i ogólna kondycja rodzinek zmniejsza się, podczas gdy kwitnienie przeciąga się. Niekiedy, zwłaszcza przy dłużej trwającym kwitnieniu i wysokiej dynamice rozwojowej rodzinek, może wystąpić niedobór pokarmu w podkarmiaczce. Do zakresu obowiązków eksperta od spraw zapylania roślin należy wówczas przegląd ulika i ocena kondycji rodzinek, a także kontrolowanie zaopatrzenia rodzinek w pokarm. Z profesjonalnym doradcą można skonsultować także kwestie dotyczące użycia pestycydów i najkorzystniejszych sposobów ochrony biologicznej upraw.

Wykorzystanie trzmieli pod osłonami

Stosowanie trzmieli do zapylania pomidorów szklarniowych wynika z faktu lepszego kontaktu trzmieli niż innych owadów ze znamieniem słupka i pręcikami, co w konsekwencji prowadzi do dokładniejszego zapylenia kwiatów tej rośliny i wykształcenia dorodnych owoców. Kwiaty pomidorów nie wytwarzają nektaru i dlatego trzmiele poszukują na nich jedynie pyłku. Trzeba jednak pamiętać, że rośliny pomidora nie wytwarzają również pyłku w temperaturach przekraczających 30 °C. Podawanie informacji handlowych, że rodzinki trzmieli sprowadzane z krajów południowych lub regionu Morza Śródziemnego efektywnie zapylają rośliny w wyższych temperaturach, nie znajduje uzasadnienia biologicznego i potwierdzenia w produkcji.

W dni ciepłe intensywny oblot pomidorów ma miejsce rano i po południu, zwłaszcza po godz. 17.00. Oblot poranny jest bardziej korzystny, ponieważ pyłek jest wówczas żywotny i łatwo kiełkuje na znamieniu słupka. Warto zauważyć, że do odwiedzin kwiatów dochodzi w momencie najbardziej korzystnym z punktu widzenia zdolności zapłodnienia roślin tj. wówczas, gdy pręciki wytwarzają żywotny pyłek. Owoc zapylony w sposób naturalny dojrzewa równomiernie na całym swoim przekroju. Jest jędrny, lepiej wypełniony, a zatem bardziej trwały i lepiej nadaje się do transportu. Gdy zaś kwiaty podlegają hormonizowaniu proces dojrzewania postępuje od strefy zewnętrznej ku środkowi (skórka wcześniej zmienia zabarwienie niż wewnętrzne części owocu). W przypadku tej metody płatki kwiatowe wolniej zasychają i trudniej odpadają, dlatego narażone są na dłuższe działanie pary wodnej skraplającej się na roślinach podczas nocnego spadku temperatury. Szybciej wówczas dochodzi do porażenia zawiązków zarodnikami szarej pleśni. Przy wykorzystaniu trzmieli kolejne odwiedziny zwijających się kwiatów kończą się zwykle oberwaniem płatków i znika zagrożenie, jakie stanowią one dla zawiązków z tego powodu.

Skuteczność odwiedzin kwiatów pomidora można łatwo sprawdzić dzięki śladom, jakie trzmiele żuwaczki pozostawiają na słupku podczas pobytu na kwiecie. Na innych rodzajach upraw trudniej się zorientować, czy trzmiele odwiedziły rośliny, gdyż przebywając na kwiatach o innej budowie nie pozostawiają podobnych śladów.

Konkurencyjność metody naturalnej przejawia się także w jej walorach ekonomicznych. Pojedyncza rodzinka trzmieli zastępuje pracę jednej osoby zatrudnionej przy hormonizacji kwiatów na około 20-25 arach powierzchni uprawnej.

Pozostałe metody odbiegają efektywnością od metody naturalnej. Z uwagi na dużą pracochłonność i niższą jakość produkowanych owoców są przez ogrodników coraz rzadziej stosowane.

Gatunki trzmieli

Lista trzmieli stosowanych w ogrodnictwie jest stosunkowo wąska, gdyż obejmuje jedynie dwa gatunki: trzmiela ziemnego (Bombus terrestris) i trzmiela kamiennika (Bombus lapidarius). Dobrym zapylaczem, choć znacznie rzadziej stosowanym, jest także trzmiel drzewny (Bombus hypnorum) wyprowadzający równie liczne rodziny jak dwa wspomniane gatunki.

Trzmiele o małych rozmiarach ciała (m.in. rudy, rudonogi, leśny) nie nadają się do zapylania pomidorów pod osłonami, gdyż ich rodziny są mało liczne, a robotnice podczas odwiedzin kwiatów nie wytrząsają efektywnie pyłku, bądź niezbyt chętnie odwiedzają ten gatunek rośliny. Wymienione gatunki trzmieli są w pełni efektywne na innych gatunkach roślin uprawnych.

Jakość materiału handlowego

O jakości sprzedawanych gniazd trzmieli decyduje wiele czynników. Oprócz predyspozycji genetycznych matki istotne znaczenie ma wiek i struktura społeczna, a także zdrowotność rodzinki. Najlepszy materiał handlowy stanowią gniazda posiadające:

  • matkę zdrową i żywotną, intensywnie i długo czerwiącą, o predyspozycjach determinujących prawidłową strukturę rodzinki (duża liczba robotnic, opóźniony wychów samic i samców),
  • dużą ilość czerwiu w różnym wieku (wszystkie stadia larwalne),
  • liczące przynajmniej 60 robotnic.

Mniejszą wartość produkcyjną posiadają rodzinki nadmiernie zaawansowane w rozwoju pokolenia płciowego. Pojawienie się w rodzinie samców (biologicznie nie przystosowanych do zbioru pyłku), świadczy o rychłym rozpadzie gniazda i ograniczeniu zdolności zapylania roślin.

W handlu spotyka się czasem tzw. "zsypańce" tworzone przez połączenie robotnic i kokonów z kilku zamierających rodzinek. Częstym powodem tworzenia "zsypańców" jest naturalna śmierć matek w rodzinkach, które nie znalazły nabywców w optymalnym okresie sprzedaży, lub rozpad gniazd spowodowany chorobami i pasożytami. Brak świeżych komórek z jajami i kokonami w uliku oznacza, że zakończony został okres reprodukcyjny i rodzinka chyli się ku upadkowi. W rodzinkach pozbawionych oprzędów robotnice zadowalają się podawanym syropem i nie znoszą pyłku dla nieobecnych w gnieździe larw. Z oczywistych względów do handlu nie powinny trafiać rodzinki pozbawione matek lub z martwymi matkami, pozbawione świeżych kokonów, a także rodzinki porażone chorobami i pasożytami.

Czas, miejsce i sposób ustawienia rodzinek

Rodzinki trzmieli powinny być wystawiane na uprawy wówczas, gdy rozwijają się pierwsze kwiaty zapylanych przez nie roślin. Uliki należy umieszczać w miejscu łatwo dostępnym i widocznym, najlepiej na głównych ścieżkach. Właściwą wysokość ustawienia gniazd nad ziemią i skuteczny sposób zabezpieczania ulików przed mrówkami i skorkami zapewniają odpowiednie stelaże oferowane w zestawach łącznie z rodzinkami trzmieli. Otwór wylotowy z gniazd powinien być skierowany na wschód (wschodzące słońce uaktywnia trzmiele). Z uwagi na sposób funkcjonowania podkarmiaczki istotne jest dokładne wypoziomowanie i stabilne ustawienie ula.

Postępowanie z rodzinkami trzmieli po wystawieniu na uprawy

Otwór wylotowy należy otwierać dopiero po kilku godzinach od wstawienia ula do szklarni. Najbardziej korzystne jest otwieranie ulików wieczorem. Podczas pierwszego dnia ekspozycji zaleca się zamkniecie wywietrzników przynajmniej na kilka pierwszych godzin lotu owadów.

Trzmiele rodzinki umieszczone na uprawach zlokalizowanych pod osłonami łatwo przyzwyczajają się do nowych warunków i stosunkowo rzadko dochodzi do ucieczki robotnic przez otwory wentylacyjne. Zwykle skutecznie je zniechęca nieco niższa temperatura panująca na zewnątrz obiektów.

Przy wysokich temperaturach panujących w szklarni, w dni słoneczne i ciepłe, duża część robotnic zajęta jest wietrzeniem gniazda. Podczas wentylacji robotnice nie pracują na roślinach. Należy wówczas dążyć do obniżenia temperatury w obiekcie poprzez: bielenie ścian i osłon, podlewanie roślin lub wymuszenie ruchu powietrza. Wskazane jest także przeniesienie uli w miejsce zacienione. Można zaniechać tej czynności wówczas, gdy korzysta się z profesjonalnych stelaży zaopatrzonych w ekrany osłonowe lub w inny sposób dojdzie do ocieniowania i wychłodzenia gniazd. Podczas intensywnego wietrzenia obiektu szczyty ścian powinny być zabezpieczone siatką uniemożliwiającą swobodny wylot owadów na zewnątrz szklarni lub tunelu.

Wykorzystywanie jednej rodzinki w kilku obiektach

Pojedyncze mocne rodzinki trzmieli można wykorzystywać do zapylania roślin w kilku szklarniach lub tunelach foliowych, o mniejszej powierzchni. Należy wówczas przenieść ul codziennie do innego obiektu. W pustych szklarniach i tunelach foliowych należy wystawiać podkarmiaczki z syropem w miejscu poprzedniej ekspozycji gniazd. Funkcję poidełka w sposób właściwy może spełniać kuweta z 60-70 % syropem cukrowym i pływającymi po powierzchni słomkami ułatwiającymi pobieranie pokarmu. Należy uważać, by podczas dokarmiania trzmieli nie doszło do rozlania syropu i zwabienia w to miejsce mrówek. Trzmiele przystosowują się do zmiany miejsca ulokowania gniazda, szybko się uczą i odwiedzają kolejne obiekty w poszukiwaniu własnej rodzinki, trafiając po pewnym czasie bez trudu do gniazda.

Materiały eksploatacyjne i oprzyrządowanie

Dodatkowe wyposażenie uli oferowanych w sprzedaży stanowią:

  • stojaki przeznaczone do ekspozycji uli, wyposażone w kołnierz ochronny uniemożliwiający przedostawanie się do gniazd skorków i mrówek,
  • osłony cieniujące,
  • wymienne podkarmiaczki lub dodatkowe pojemniki z syropem.
BioDar.com.pl © Wszelka treść zawarta na stronie jest własnością jej autorów. Zabrania się kopiowania bez zgody autora.
Webmaster